Nie tylko ludziom, ale również naszym milusińskim zdarzają się wypadki, które wymagają udzielenia pierwszej pomocy.
Nie możemy liczyć wyłącznie na pomoc lekarza weterynarii, ponieważ nie zawsze będzie możliwe szybkie przetransportowanie psa do lecznicy. W wielu wypadkach trzeba podjąć działania „tu i teraz”. Jest to konieczne, aby zapobiec dalszym obrażeniom podczas przewożenia psa do lecznicy, a w sytuacjach krytycznych – podtrzymać funkcje życiowe.
Zanim udzielimy pierwszej pomocy zwierzęciu, powinniśmy poinformować odpowiednie osoby/służby o wypadku. W przypadku zwierząt dzikożyjących ważne jest, by zawiadomić leśniczego.”Jeśli potrącone zwierzę znajduje się na terenie miasta, to można zadzwonić do Straży Miejskiej pod numer 986 ( z telefonów stacjonarnych i komórkowych). Poza terenem miejskim na 112. Można tam otrzymać informacje na temat czy i jak pomagać oraz porady dotyczące pierwszej pomocy i dalszego postępowania ze zwierzęciem” mówi Jolanta Łapińska, behawiorysta, psycholog zwierzęcy.
Ewelina Eggert z Dogmaster Team dodaje, że nie należy podchodzić do dzikich zwierząt np. do dzika, bo ranne zwierzę może nam zrobić krzywdę. „Na pewno nie należy też transportować go na własną rękę do lekarza weterynarii, gdyż może tego nie przeżyć (sarny często umierają na zawał serca w samochodzie lub po wejściu do gabinetu weterynaryjnego). Takim zwierzętom, na miejscu wypadku lub w zagrodzie dla zwierząt pomaga leśniczy.”
„Od wielu lat jeżdżę z przyjaciółmi i z psami na wyprawy różnego rodzaju, zarówno po Polsce, jak i za granicą. Wielokrotnie przydarzały i przydarzają nam się sytuacje, w których udzielamy psom pierwszej pomocy. Powszechnie zdarzają się zranienia łap, rozcięcia skóry, przeziębienia, zakażenia bakteryjne. Zdarzyły się też sytuacje dramatyczne, zagrażające życiu psów: udary cieplne, zatrucia środkami trującymi” – mówi Monika Trofimov.
Wyjazdowy niezbędnik
Powinniśmy stworzyć listę adresów i numerów telefonicznych lecznic znajdujących się w miejscu, w którym będziemy spędzać urlop. Jest to szczególnie ważne, kiedy jedziemy w góry, nad jezioro, do lasu. Upewnijmy się jakie są godziny urzędowania lecznic i czy lekarz weterynarii nie ma akurat urlopu.
Następnie w konsultacji z lekarzem ustalmy zawartość apteczki pierwszej pomocy. Uwzględniając zagrożenia wynikające z miejsca, pory roku i celu pobytu (np. trekking z psem – gdzie zagrożeniem jest przegrzanie czy zranienia, obóz psów myśliwskich – gdzie mogą zdarzyć się zatrucia bakteryjne wynikające z podejmowania martwej zwierzyny, pobyt nad wodą czy w lesie – ukąszenia, jesień i zima – ryzyko zapalenia pęcherza). Jeśli nasz pies choruje lub cierpi na jakieś dolegliwości, które wymagają podawania leków, należy przygotować ich odpowiednią ilość.
Skontrolujmy, kiedy podawaliśmy psu preparat na kleszcze. Jeśli kolejna dawka wypada w trakcie urlopu – kupić i zabrać preparat ze sobą.
Parametry funkcji życiowych psów
Aby dbać o zdrowie psa, niezbędna jest wiedza o tym, jakie są parametry jego funkcji życiowych, czyli stałe, fizjologiczne wskaźniki, które stanowią punkt odniesienia w sytuacji, gdy trzeba ocenić stan psa.
W wielu przypadkach pierwszym objawem choroby jest utrata apetytu. Oczywiście słabszy apetyt 
może być spowodowany np. upalnym dniem czy w przypadku samca – cieczką w pobliżu, dlatego niezjedzenie jednego czy dwóch posiłków nie jest pretekstem do natychmiastowej wizyty w lecznicy Gdy trwa to dłużej, jest to już powód do konsultacji lekarskiej. Brak apetytu nie jest objawem, który uda nam się zaobserwować w sytuacji nagłych wypadków.
Następnie temperatura ciała psa, która prawidłowa wynosi od 38,0’C do 38,9’C. Może ona wzrosnąć przy udarze cieplnym lub zakażeniu, a niska może być następstwem długotrwałego przebywania na zimnie. Temperatura po wysiłku jest zawsze podwyższona, dlatego nie mierzmy jej bezpośrednio np. po spacerze. Poczekajmy, aż pies odpocznie. Temperatura ciała powinna być mierzona w odbycie.
Koloryt błon śluzowych możemy ocenić po wewnętrznej stronie powiek oraz błonie śluzowej jamy ustnej. Ocena ich koloru może służyć jako wskaźnik zmian ilości bądź składu krwi. U zdrowego psa powinny być bladoróżowe. Siność, bladość, zażółcenie lub zaczerwienienie mogą być jednym z objawów różnych stanów chorobowych.
Kolejne parametry to oddech i tętno w spoczynku. Liczba oddechów na minutę jest ważnym wskaźnikiem stanu układu oddechowego. Tętno w spoczynku stanowi wskaźnik zdolności serca do pompowania krwi na obwód. Mierzenia tętna i liczenia oddechów można nauczyć się na kursach pierwszej pomocy dla psów lub pod okiem lekarza weterynarii. Do tych parametrów odnosimy się w sytuacjach nagłych, ale najważniejsze dla właściciela są informacje dotyczące apetytu psa i temperatury ciała. Kiedy widzę, że z moim psem jest „coś nie tak”, nie chce jeść, jest apatyczny i ma obniżone samopoczucie, przede wszystkim mierzę temperaturę. Jej wysokość określa, na ile poważne są moje obawy i czy od razu jadę do lecznicy.
Życie psa jest zagrożone
Przede wszystkim należy zachować spokój i myśleć racjonalnie. Gdy serce psa nie pracuje, zwierzę jest nieprzytomne, dziąsła i błony śluzowe są bardzo blade lub szare, tętno jest niewyczuwalne, należy natychmiast rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową. W tym celu układamy psa na boku z szyją wyprostowaną. Zanim przystąpimy do masażu, należy sprawdzić, czy drogi oddechowe psa nie zostały zablokowane – ponieważ będziemy prowadzić sztuczne oddychanie. Otwieramy jamę ustną i patrzymy, czy nie ma w niej resztek tkanki, ciał obcych, wymiocin lub pokarmu – jeśli są, usuwamy i zamykamy pysk. Następnie przystępujemy do reanimacji. Jeśli mamy do czynienia z małym pieskiem, poniżej 11 kg, wewnętrzne powierzchnie obu dłoni umieszczamy tuż za łokciami psa, wokół najszerszego punktu klatki piersiowej. Uciskamy klatkę piersiową z częstotliwością 120-150 razy na minutę, równocześnie z obu stron. Jeśli mamy do czynienia ze średnim lub dużym psem, obie dłonie kładziemy bezpośrednio nad sercem – czyli po lewej stronie klatki piersiowej, mniej więcej tam, gdzie łokieć spotyka się z klatką piersiową. Wykonujemy uciski z częstotliwością 80-100 razy na minutę – sposób uciskania powinien przypominać „kaszel”. Co 30-45 sekund należy przerywać uciskanie, by sprawdzić, czy powróciła akcja serca. To tego należy prowadzić sztuczne oddychanie. Jeśli w reanimacji biorą udział dwie osoby, jedna z nich prowadzi sztuczne oddychanie, druga uciska klatkę piersiową; gdy reanimację przeprowadza tylko jedna osoba, musi na zmianę prowadzić sztuczne oddychanie i masaż serca. Można te działania robić według jednej z 2 zasad:
-
po 10 – 15 uciśnięciach serca wykonujemy głęboki wdech co 15 sekund;
-
co 6 uciśnięć klatki piersiowej u małych psów wykonujemy 1 wdech; u średnich i dużych – 2 wdechy co 15 uciśnięć.
Wdech wykonujemy w ten sposób, że po udrożnieniu dróg oddechowych psa zamykamy jego jamę ustną a osoba prowadząca sztuczne oddychanie przykłada usta do nosa zwierzęcia i wykonuje długi, powolny wdech. Powinno się wprowadzić tyle powietrza do dróg oddechowych, żeby spowodować uniesienie boków klatki piersiowej.
Natomiast jeżeli pies ma wyczuwalne tętno, ale nie oddycha, prowadzi się tylko sztuczne oddychanie: u małych psów 20-25 oddechów na minutę, zaś u średnich i dużych – 15-20 oddechów na minutę.
Udar cieplny
Bardzo dużym zagrożeniem życia psa w okresie wiosenno – letnim jest hipertermia, czyli udar cieplny.
Kiedy pies nie jest w stanie pozbyć się z organizmu nadmiernej ilości ciepła za pomocą naturalnych mechanizmów czyli ziajania i leżenia w chłodnym miejscu, dochodzi do udaru. Takie sytuacje mogą wydarzyć się w upalny dzień podczas zamykania psa w nagrzanym samochodzie, wędrówki, wystawiania go na długotrwałe działanie promieni słonecznych w miejscu niezacienionym czy serwowania zwierzakowi nadmiernej ilości wysiłku fizycznego. Nie tylko wysoka temperatura powietrza ma tu znaczenie, ale także wysoka wilgotność i intensywna praca mięśni, czas przebywania w wysokiej temperaturze również wiek i kondycja fizyczna psa.
Dogtrekking w takich warunkach niesie ryzyko udaru, dlatego jeśli ktoś decyduje się na taką aktywność w ciepły, gorący dzień – musi mieć tego świadomość i przygotowaną apteczkę oraz wiedzę, jak postąpić. Udar cieplny potrafi w krótkim czasie doprowadzić do śmierci psa, szczególnie jeśli temperatura ciała przekroczyła 40,5 – 41’C.
Do najczęstszych objawów należy: dyszenie, nieregularny płytki oddech, gorączkowe oddychanie, pobudzenie, suche wargi, ciemny (jasnoczerwony) kolor dziąseł i języka, słaba umiejętność regeneracji, zjadanie trawy, mogą pojawić się wymioty i nadmierne ślinienie, wytrzeszczone oczy, 
bardzo wysoka temperatura od 40 do 42-43’C, przyśpieszone tętno, omdlenie, brak kontaktu, brak reakcji, drgawki.
Gdy temperatura ciała psa przekroczyła 40,5’C należy od razu zacząć działać. Jeśli mamy jak schłodzić zwierzę w stawie, jeziorze, wannie, balii lub za pomocą węża ogrodowego . Ważne jest, by działo się to powoli: kończyny, brzuch, plecy, cały pies do szyi. Natomiast jeśli nie ma możliwości schłodzenia, przechodzimy do kroplówki.
Przy udarze i wysokiej temperaturze mogą zajść nieodwracalne zmiany w mózgu, dlatego konieczne jest, by głowę chłodzić mokrym ręcznikiem. Jeżeli temperatura ciała zmniejszy się do 39,5’C, zaprzestać schładzania.
Później kładziemy psa w cieniu, w przewiewnym miejscu. Wzywamy pomoc weterynaryjną lub WIEZIEMY PSA DO LECZNICY – w drodze – lub jeśli nie możliwości skorzystania z pomocy lecznicy – przechodzimy do następnego kroku. Podajemy podskórnie 1 lub 2 zimne kroplówki. Jeśli pies chce pić – cały czas podajemy mu chłodną wodę z niewielką ilością cukru. Robimy lewatywę z chłodnej wody (10-20 ml płynu na 1 kg psa = ok. 500 ml na 23-25 kg psa). Wykorzystujemy do tego dużą strzykawkę o pojemności 500 ml oraz rurkę z wlewnika od kroplówki. Nasuwamy rurkę na nasadę strzykawki, nabieramy płynu, rurkę smarujemy wazeliną lub oliwką, wsuwamy w odbyt i powoli wpuszczamy płyn. Po 200 ml pozwalamy wypłynąć zawartości z odbytu i powtarzamy zabieg. Okładamy psa mokrymi ręcznikami.
Wizyta w lecznicy jest konieczna, najszybciej, jak to możliwe.
Kurs pierwszej pomocy
Psy potrzebują pierwszej pomocy w wielu sytuacjach. Większość nagłych sytuacji wymaga udziału 
lekarza weterynarii, dlatego najistotniejszymi czynnościami pierwszej pomocy, jakie może wykonać właściciel psa są te, które mogą przedłużyć życie psa i zapobiec dalszym obrażeniom podczas przewożenia psa do lecznicy.
Niewielkie zranienia łap, kulawizny nie wymagają natychmiastowej interwencji lekarza, jednak jeśli tylko taka możliwość nadejdzie – jedziemy na oględziny do lecznicy. Może się okazać, że przyczyną utykania jest tkwiący w opuszce łapy lub między palcami kawałek szkła lub inne ciało obce, które trzeba usunąć.
Kursy pierwszej pomocy cieszą się coraz większym zainteresowaniem nie tylko przedstawicieli organizacji pro zwierzęcych, ale też właścicieli psów. „Uczestnicy chcieli dowiedzieć się, jak rozpoznać objawy różnych chorób oraz, jak pomóc choremu zwierzęciu. Dla wielu osób ważnym elementem naszego seminarium była część poświęcona zmianom w zachowaniu chorego zwierzęcia. W ankietach ewaluacyjnych podkreślano także, że bardzo użyteczne były wiadomości na temat sposobu postępowania w przypadku wypadków komunikacyjnych z udziałem zwierząt (tak domowych, jak dzikich) – mówi Ewelina Eggert z Dogmasters Team.
Propozycja składu apteczki
Leki
Na receptę (niezbędna konsultacja z lekarzem co do zastosowań i dawkowania):
-
Antybiotyk: Agumentin, Dalacin, Unidox (do zastosowania tylko po konsultacji z lekarzem)
-
Metoclopramidum – tabletki, wskazanie: refluks żołądkowo – przełykowy
-
Gasprid – tabletki, wskazanie: zaburzenia pracy żołądka
-
Torecan – czopki przeciwwymiotne
-
Furaginum – tabletki, wskazanie: zapalenia pęcherza, zakażenia pęcherza i dróg moczowych – istnieją słabsze odpowiedniki bez recepty.
-
Triderm – maść na zmiany zapalne i grzybicze skóry,
-
Pulneo – syrop na kaszel suchy
-
Exacyl – tabletki, wskazanie: krwotoki z dróg rodnych, z dróg moczowych, kamienica nerkowa (do zastosowania tylko po konsultacji z lekarzem)
-
Dicortineeef – krople do oczu i uszu (do zastosowania po konsultacji z lekarzem)
-
Pyralginum – czopki przeciwgorączkowe
-
Metronidazol, Flagyl – tabletki, wskazanie: zakażenia bakteriami beztlenowymi, np. rozwolnienia krwiste (do zastosowania tylko po konsultacji z lekarzem)
-
Oridermyl – maść do uszu dla psów i kotów (zapalenie ucha wewnętrznego wywołanego przez grzyby)
-
Płyn wieloelektrolitowy w iniekcji (kroplówka do stosowania także podskórnego przy przegrzaniach)
-
Glukoza w iniekcji (kroplówka do stosowania także podskórnego przy odwodnieniu i przegrzaniu)
Bez recepty:
-
Esseliv forte – osłona wątroby (przy babeszjozie, przy wymiotach żółcią)
-
Aescin – lek przeciwobrzękowy i przeciwzapalny, poprawia stan napięcia naczyń krwionośnych, wskazanie: krwiaki, obrzęki pourazowe, urazy wewnętrzne
-
Nursea – Urextra – wspomaga oczyszczanie dróg moczowych, łagodzi podrażnienia – ochrona dróg moczowych w deszczowe i zimne dni
-
No-spa forte – tabletki o działaniu rozkurczowym, wskazanie: zapalenia pęcherza, bolesność żołądka
-
Xylometazolin WZF 0,1% – krople do nosa, wskazanie: ciało obce, krwawienie z nosa
-
Floxal 0,1% – krople do oczu, wskazanie: podrażnienia, ciało obce
-
Panthenol- pianka na oparzenia
-
Waghotyl – roztwór do przemywania i osuszania ran, także pochodzenia grzybiczego
-
Rivel – rywanol w żelu, do odkażania ran
-
Wapno – w tabletkach, wskazanie: ukąszenia owadów
-
Clotrimazolum – krem na zmiany skórne pochodzenia grzybiczego
-
Rutinoscorbin – tabletki, wskazanie: przeziębienia
-
Witamina C 200 – tabletki, wskazanie: przeziębienia i stany zapalne pęcherza
-
Fenistil żel – bezpośrednio na ukąszenia
-
Do wyboru: Stoperan, Laremid, Loperamid, węgiel – tabletki lub Smecta (zawiesina), wskazanie: biegunki (węgiel i Smectę można rozpuścić w małej ilości wody i podać strzykawką do pyska)
-
Pyralgina – tabletki, działanie przeciwzapalnie, przeciwgorączkowe, przeciwbólowe
Opatrunki, środki opatrunkowe:
-
Plaster bez opatrunku x2
-
Woda utleniona w płynie i w żelu
-
Jodyna – preparat odkażający do stosowania na niewielkie rany
-
Rivel – rywanol w żelu, do odkażania ran
-
Octenisept – płyn dezynfekujący na niewielkie rany
-
Bandaże dziane (x 5 – różne rozmiary)
-
Bandaż elastyczny ( x3 – różne rozmiary)
-
Opatrunki, gaziki (7 cm na 7 cm – 5 opakowań)
-
Bandaż sklejający – doskonały dla zwierząt
-
Codofix – siatka do mocowania opatrunków
Różne:
-
Strzykawka 40 mil,
-
Strzykawka x2 – 20 mil,
-
Rękawiczki jednorazowe (kilka par)
-
But ochronny (dla psa lub kota)
-
Butelka wody niegazowanej,
-
Wlewnik x 3 (przewód do kroplówki)
-
Igły medyczne (rożne rozmiary – do kroplówki, wyjęcia ciała obcego)
-
Termometr elektroniczny
-
Pęseta
Nożyczki
Monika Trofimov, prezes Fundacji Terapeutycznej „Pies dla Stasia”. Od wielu lat zaangażowana w uczenie dzieci prawidłowych postaw wobec psów, kreowanie bezpiecznej i satysfakcjonującej relacji między dziećmi i psami. Autorka i realizatorka programów psychoedukacyjnych z udziałem psa dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Współautorka i propagatorka programu profilaktycznego dla dzieci „Bezpieczny pies = bezpieczne dziecko”. Opiekunka cudownego samojeda o imieniu Veikko – psa terapeutycznego Fundacji „Pies dla Stasia”.
Przy pisaniu artykułu korzystałam z doświadczeń z różnego rodzaju wypraw z psami, z informacji zebranych podczas konsultacji z lekarzem weterynarii Anną Czubek przez Agnieszkę Radko – towarzyszkę wypraw, hodowczynię, wiceprezesa Fundacji Terapeutycznej „Pies dla Stasia”, z wiedzy lekarzy weterynarii: Krystyny i Aleksandra Kuśmierskich oraz z informacji zawartych w książce Lindy Case „Pies. Zachowanie, żywienie i zdrowie” (Wydawnictwo Galaktyka , 2010).
