Jednym z głównych problemów w efektywnym wdrażaniu Sieci Natura 2000 jest brak kolektywnej zgody, która wynika z nieumiejętnie przeprowadzonej komunikacji społecznej. Jakie problemy wynikają z komunikacji społecznej? Co tak naprawdę jest zarzewiem tego konfliktu? Jak temu skutecznie zaradzić?
Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych w ramach projektu ?Misja Natura? współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu LIFE+ oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ma na celu m.in.: wypracowanie efektywnych i konstruktywnych procedur konsultacji społecznych i zwiększanie udziału przedstawicieli społeczności lokalnych w procesie opracowania planów zadań ochronnych.
Podczas każdego szkolenia realizowanego w ramach projektu, na danym obszarze Natura 2000, prowadzone są obowiązkowo szkolenia z zakresu komunikacji. Umiejętna komunikacja społeczna znacznie ułatwia proces wdrażania projektu, co przekłada się na jego szybsze wejście w życie.
W artykule tym podjęto się analizy instrumentów udziału społecznego wykorzystywanych podczas szkoleń w ramach projektu ?Misja Natura?. Zanim jednak zostanie przedstawiony sposób radzenia sobie z problemami w komunikacji społecznej, należy przytoczyć definicję komunikacji społecznej w ochronie środowiska zaproponowaną przez Castro R. (1999), która rozumiana jest jako ?proces tworzenia i wymiany przekazów pomiędzy różnymi uczestnikami, w celu wspierania, rozszerzania wiedzy, postaw i zachowań prośrodowiskowych i zrównoważonych?.
Nie można przeprowadzić skutecznego działania komunikacyjnego w ochronie środowiska bez wcześniejszego zasięgnięcia opinii społeczności lokalnej, zbadania jej przekonań, zaproszenia ludzi do działań aktywizujących
i popularyzujących ich region (Fernandez de Pierola et al. 2009).
Źródłem konfliktów społecznych jest nierzadko dezinformacja lub niedoinformowanie. Wyniki ankiet przeprowadzonych wśród ludności różnych krajów Unii Europejskiej jednoznacznie wskazują, iż ?poziom akceptacji Sieci Natura 2000 jest wprost proporcjonalny do ilości i jakości otrzymywanych informacji?.
Jednak w dalszym ciągu społeczeństwo jest niedoinformowane jeśli chodzi o wiele fundamentalnych i zasadniczych kwestii związanych z tą formą ochrony przyrody (Fernandez de Pierola et al. 2009). To właśnie brak rzetelnej wiedzy wraz z istniejącymi stereotypami i mitami o możliwości gospodarowania na terenach chronionych powoduje, że powstawanie obszarów Natura 2000 w najbliższym sąsiedztwie budzi lęk i niechęć mieszkańców oraz inwestorów.
Społeczności lokalne zazwyczaj czują się zignorowane i niepotrzebne, ponieważ sam proces ustanawiania obszaru Natura 2000 był prowadzony bez wcześniejszej konsultacji z nimi. Tak więc, jakie kroki należy podjąć, aby racjonalnie zarządzać i zorganizować komunikację społeczną? Przede wszystkim, na samym początku należy dobrze zaplanować program komunikacji społecznej oraz wybrać odpowiednie materiały na szkolenia i warsztaty.
Zbyt często prezentuje się rajskie krajobrazy, piękne zdjęcia flory czy fauny, które są mało interesujące dla lokalnej ludności, która potrzebuje przede wszystkim wiedzy praktycznej. Również ważne jest zaangażowanie innych sektorów administracyjnych, nie tylko tych bezpośrednio związanych z ochroną środowiska.
Podczas samych szkoleń ważne jest dostosowanie języka do odbiorcy i unikanie żargonu naukowego oraz utrzymywanie się w czasie, i nie przedłużanie wystąpień, warsztatów itp. (Fernandez de Pierola et al. 2009). Dzięki komunikacji społecznej uzyskujemy lepsze rozpoznanie terenu, ponieważ ludność miejscowa oraz użytkownicy danego obszaru posiadają bezcenne dla nas informacje z pierwszej ręki.
Komunikacja społeczna dostarcza również lepszych propozycji ? im więcej różnych stron dyskutuje, tym szerszy wachlarz opcji i rozwiązań można wypracować. Ponadto ustanowienie obszaru Natura 2000 dotyka zazwyczaj wielu różnych grup interesów, a podczas konsultacji można wypracować bardziej sprawiedliwe rozwiązania różnych problemów.
Oczywiście udział społeczeństwa nie gwarantuje, że wszyscy będą zgadzać się na końcowe decyzje, jednak pomoże on w lepszym zrozumieniu powodów, dla których dana decyzja została podjęta. Inny argument przemawiający za stosowaniem komunikacji społecznej jest taki, iż decyzje podjęte przez większość są bardziej akceptowalne nawet przez te osoby, które nie są z nich zadowolone.
Komunikacja społeczna może być również wykorzystana jako możliwość wyrażenia dezaprobaty wobec nie akceptowanych społecznie działań administracji publicznej, według zasady ?im większe zaangażowanie społeczne, tym skuteczniej zwalczyć dany problem?. Jak powszechnie wiadomo, dezinformacja szkodzi, i tylko poprzez poznanie prawdziwych intencji i celów, ludzie zmienią negatywny stosunek do programu, a działania takie ułatwiają powstawanie nowych organizacji społecznych.
Na koniec, samo uczestnictwo w konsultacji społecznej tworzy poczucie przynależności do danego programu i obszaru, oraz daje poczucie zaangażowania. Tak więc, komunikacja społeczna, oprócz tego, że jest najtrudniejszym problemem podczas prowadzenia projektów związanych z Siecią Natura 2000, jest zarazem cennym źródłem informacji oraz efektywnym sposobem rozwiązywania problemów.
Na zakończenie, warto odnieść się do praktyki Fundacji w stosowaniu komunikacji społecznej. W ramach projektu ?Misja Natura?, prowadzona jest działalność edukacyjna, której celem jest podniesienie stanu świadomości ludności lokalnej na temat funkcjonowania obszarów Natura 2000. Dla zainteresowanych konsultacjami społecznymi w czasie przygotowywania Planu Zadań Ochronnych Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych przygotowała poradnik (Nowakowska 2013), jak przygotować się do nich, żeby w sposób odpowiedzialny i rzeczowy przyczynić się do wzbogacenia prac Zespołu Lokalnej Współpracy.
? 1 KROK: Zapoznanie się z Danymi na obszarze: Standardowym Formularzem Danych (SDF), w którym znajdują się podstawowe informacje o przedmiotach ochrony i wartości przyrodniczej danego obszaru Natura 2000 oraz mapą tego obszaru. Sofy i mapy znajdują się na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (GDOŚ) pod adresem: http://natura2000.gdos.gov.pl/datafiles.
? 2 KROK: Poznanie biologii i metod monitoringu przedmiotów ochrony ? poradniki metodyczne są dostępne w publikacjach Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska na stronie:
? 3 KROK: Sprawdzenie numeru ewidencyjnego działki, będącej przedmiotem zainteresowania. Można to zrobić na przykład korzystając z geoportalu: http://www.geoportal.gov.pl/.
Najważniejszym przesłaniem projektu ?Misja Natura? jest zaangażowanie wszystkich zainteresowanych do udziału w konsultacjach społecznych ? wyrażenia swojej opinii, a także uświadomienie ludziom faktycznych zagrożeń i możliwości, w związku
z wprowadzeniem tej formy ochrony przyrody w ich najbliższym otoczeniu.
Castro R., 1999, Retos y oportunidades de la comunicación para El cambio ambiuental, Ciclos, 5,
s. 5-8.
Fernández de Píerola S.C., Carbonell X ., Gómez-Limón Garc?ia J., Heras Herm?andez F., Sintes Zamanillo M., 2009, NATURA 2000 i społeczeństwo. Instrumenty komunikacji społecznej
w zarządzaniu Siecią NATURA 2000, Wydawnictwo Edit, Warszawa, s. 5-69.
Nowakowska M., 2013, Komunikacja społeczna i rola konfliktu czyli postawy świadomej wymiany informacji, WWW i negocjacji, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, materiały nie publikowane.
Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych
