Leśna ścieżka dydaktyczna w rezerwacie „Wielki Las”

– od południa drogą na trasie Strzyżów – Rzeszów, 9 km od Strzyżowa, 200 m od skrzyżowania dróg: głównej z podrzędną biegnącą w kierunku Pstrągowej skręcić w lewo za przystankiem autobusowym.

Przystanek 1. „Budowa lasu”

Piętrowa budowa lasu wykształciła się w wyniku konkurencji roślin o nisze ekologiczną. Drzewostan tworzą drzewa, które dążąc do największej ilości światła wykształciły długie pnie. Podszyt tworzą niższe gatunki drzew i krzewów o wysokości do 4 m. Runo leśne najniższa z warstw lasu złożona z roślin zielnych, mszaków, porostów i grzybów.

Przystanek 2. „Drzewa z naszych lasów”

 W rozróżnianiu gatunków drzew z pewnością pomoże tablica informacyjna. Najczęściej spotykanymi w lasach Pogórza Strzyżowskiego drzewami są: buk, dąb szypułkowy, grab, brzoza, klon jawor, olsza czarna i szara, jesion, sosna, topola osika, wierzba iwa i wiąz górski, z iglastych natomiast: jodła i modrzew.

Przystanek 3. „Grzyby”

Grzyby to organizmy cudzożywne. Są wśród nich saprofityczne – rozkładające martwą materię organiczną (ściółkę, pnie, gałęzie, szczątki zwierząt), żyjące w symbiozie z drzewami jak również organizmy pasożytnicze. Pierwsze spełniają bardzo ważną rolę „czyścicieli lasu”. Rozkładane szczątki przedostają się do gleby, wzbogacając ją w próchnicę. Zbierane przez nas grzyby są tylko ich częścią – to owocniki służące do wytwarzania i rozsiewania zarodników. Pozostała część to grzybnia znajdująca się pod ziemią lub w drzewie.

Przystanek 4. „Drzewa dziuplaste”

Dziuple w drzewach to najczęściej działalność dzięciołów. Wykuwają je z dwóch powodów: w poszukiwaniu pokarmu – owadów żerujących w drzewie jak również w celu założenia gniazda. Ptaki te są doskonale przystosowane do takiego sposobu żerowania. W tym przypadku dzięcioł wykuł duże otwory w drzewie w poszukiwaniu gmachówek – mrówek drążących kanały w drzewie. Każdego roku dzięcioły wykuwają nowe dziuple, a stare zamieszkiwane są przez inne zwierzęta (wiewiórki, nietoperze czy gryzonie).
 
Przystanek 5. „Bagienko śródleśne”
 
Warto zatrzymać się przy siedlisku olsu bagiennego, gdzie typowym gatunkiem drzew jest olsza czarna. Jest to jeden z nielicznych gatunków drzew, które znoszą długie okresy zalania korzeni przez wodę. Typowymi roślinami runa są tu skrzyp olbrzymi – gatunek będący pod ochroną, knieć błotna, karbieniec pospolity, wiązówka błotna czy pępawa błotna. Na obrzeżach, w miejscach nieco suchszych można spotkać czosnek niedźwiedzi.

Bagienka są również miejscem wodopoju dla zwierzyny leśnej. Wnikliwy obserwator może zauważyć tu babrzysko (w gwarze myśliwskiej – miejsce kąpieli dzików i jeleni). Zwierzęta zażywają tu kąpieli błotnej, a potem wycierają się o drzewa, pozbywając się w ten sposób pasożytów.
 
Przystanek 6. „Zwierzęta naszych lasów”

Las to siedlisko wielu zwierząt. Daje schronienie, jest miejscem żerowania i rozrodu. Spośród ssaków spotkać tu można jelenia, sarnę, dzika, lisa, kunę leśną, łasicę, borsuka, wiewiórkę, zająca, popielicę, żołędnicę i orzesznicę.

Lasy Pogórza Strzyżowskiego obfitują w ptaki. Z dużych drapieżników można tu spotkać jastrzębia, myszołowa zwyczajnego, z sów: uszatą i puszczyka uralskiego. Występują tu również jarząbek, gołąb siniak i grzywacz, kukułka, dzięcioł czarny i duży, sójka, kruk, sikory, kos, drozd śpiewak, kowalik, strzyżyk, muchołówki, pełzacz leśny oraz mysikrólik.

Z gadów zobaczyć tu można zaskrońca, padalca i jaszczurkę zwinkę. Wilgotniejsze obszary lasu są licznie zasiedlone przez płazy. Spotkać tu można: żabę trawną, salamandrę plamistą, kumaka górskiego, traszkę karpacką i rzekotkę drzewną.
 
Przystanek 7. „Odnowienie lasu”

Odnowienie lasu to powstawanie nowych drzewostanów na miejscu starych, w których dojrzałe drzewa są pozyskiwane przez człowieka, zaczynają obumierać, giną w wyniku klęsk żywiołowych, szkód wywoływanych przez owady czy grzyby. Kiedy z opadłych ze starych drzew nasion wyrastają młode drzewka mówimy o naturalnym odnowieniu. Gdy młode pokolenie lasu powstaje w wyniku sadzenia drzewek mówimy o sztucznym odnowieniu lasu.

Za potokiem, po lewej stronie ścieżki, na zboczu zobaczyć można odsłonięty młodnik składający się z jawora, buka, grabu, dębu i brzozy, który powstał w wyniku odnowienia.

Po prawej stronie, tuż przy ścieżce pod osłoną starego drzewostanu, pojawiają się kępy odnowienia naturalnego jodły i buka.

Przystanek 8. „Runo leśne"
                    
W prześwietlonych miejscach szerokie dywany tworzy jeżyna gruczołowata, której owoce dojrzewają późnym latem. W lukach i na skraju lasu rosną maliny. W dolinie potoku miniaturowy las tworzą skrzypy olbrzymie, a na pagórkach borówki czarne i kępy paproci. Runo tworzą również liczne rośliny kwitnące. Wczesną wiosną, gdy buki nie mają jeszcze liści pojawiają się kobierce zawilców, żywców, gwiazdnic i czworolistów. Później daje się odczuć odurzający zapach marzanek i czosnku, dno lasu pokrywają łany gajowca żółtego, groszku leśnego, szczawiku zajęczego i konwalijki dwulistnej. Warto zwrócić również uwagę na trawy leśne np. prosownicę, liczne grzyby, bluszcz wspinający się po drzewach, mszaki i porosty. Warto zapamiętać, że mszaki i porosty będące organizmami wilgociolubnymi będą najczęściej porastały pnie drzew i kamienie po stronie północnej. Pomoże nam to w określaniu kierunków świata. Porosty natomiast są bioindykatorami – organizmami wskaźnikowymi czystości powietrza.
 
Przystanek 9. „Dokarmianie zwierzyny”

Zwierzęta leśne najczęściej same zdobywają pokarm. Jednak podczas ciężkich zim, gdy gruba warstwa śniegu nie pozwala na dotarcie do zielonych krzewinek rosnących na dnie lasu konieczne jest dokarmianie zwierząt. Po lewej stronie ścieżki można zobaczyć paśnik z lizawką. Do paśnika najczęściej wkłada się siano, młode pędy krzewów zebrane na wiosnę zasolone i wysuszone, ziarna zbóż, marchew i buraki, kukurydzę, ziemniaki i żołędzie. Leśnicy często ścinają i pozostawiają w lesie gałęzie miękkich gatunków drzew tj. wierzby czy topola osika, które są chętnie zgryzane przez sarny i jelenie. Na terenach polnych przygotowuje się tzw. posypy i budki, do których wkłada się ziarno dla bażantów i kuropatw. Oprócz karmy dostarcza się zwierzętom sól. Wystawia się ją w lizawkach. Jest ona cennym źródłem mikroelementów niezbędnych szczególnie samicom w ciąży, a także rogaczom odbudowującym poroże zrzucone jesienią.
 
Przystanek 10. „Łąka śródleśna”

Po lewej stronie ścieżki, już poza rezerwatem rozciąga się niewielka łąka. W poszukiwaniu świeżej trawy przychodzą tu sarny, jelenie i zające. Chętnie zagląda tu również lis w poszukiwaniu gryzoni. Łąka to również bogactwo owadów. Zbiera się tu również siano, którym możemy dokarmiać zwierzęta zimą.
 
Przystanek 11. „Buczyna karpacka”

Zespół roślinny, który można było obserwować przez większą część wędrówki nazwano buczyną karpacką. W drzewostanie tego zespołu panującymi gatunkami są buk i jodła, rzadziej świerk, jawor i wiąz górski. Na Pogórzu buczyna karpacka występuje w specjalnych warunkach mikroklimatycznych, przeważnie na cienistych i wilgotnych zboczach północnych.Warstwa krzewów rozwija się tu słabo.

 Przystanek 12. “Ochrona ptaków”

Ptaki spełniają różrorodne funkcje w przyrodzie. Wiele z nich odżywia się owadami – szkodnikami drzew. Ptaki drapieżne i sowy polują na gryzonie, a także eliminują słabe i chore zwierzęta, zapobiegając rozprzestrzenianiu się chorób i pasożytów. Inne roznosząc nasiona przyczyniją się do naturalnego odnowienia drzewostanów.