Lekcja o makulaturze

Niestety, Polacy bardzo często nawet nie wiedzą, gdzie i w jaki sposób można oddać niepotrzebny papier lub tekturę. Nie tylko brakuje świadomości, ale też motywacja do tego typu działania okazuje się niewystarczająca. Jeżeli edukacja ekologiczna w zakresie recyklingu makulatury ma przynieść wymierne efekty, to musi być ona ściśle powiązana z selektywną zbiórką już na poziomie lokalnym. Warunkiem sukcesu jest konsekwentne prowadzenie ?lekcji o odpadach? na wszystkich szczeblach nauczania szkolnego, a także za pośrednictwem samorządów, mediów i przy okazji organizowania rozmaitych akcji oraz wydarzeń.

Kompleksowe działanie w zakresie recyklingu makulatury powinno zacząć się od odpowiedzialnego zakupu. Z tego względu związek stowarzyszeń Polska Zielona Sieć (PZS) uwrażliwia na problemy społeczne i środowiskowe związane z gospodarką leśną już w momencie nabywania określonych produktów. Realizowany od 2011 r. projekt, pt. ?Kupuj odpowiedzialnie drewno i papier? skierowany jest do szkół, a także do konsumentów, przedsiębiorców i decydentów. Jego cel to budowanie świadomości w zakresie racjonalnej produkcji i konsumpcji wyrobów pochodzących z lasu. Uświadamia, jak wybierać towary przyjazne środowisku i ludziom, wytworzone z zachowaniem zasad Odpowiedzialnej Gospodarki Leśnej (FSC) oraz Sprawiedliwego Handlu czy pochodzące z recyklingu. W ramach realizacji projektu wydano m.in. multimedialny pakiet edukacyjny dla nauczycieli, przygotowano interaktywną wystawę edukacyjną oraz festiwal filmów o tematyce leśnej, a także opublikowano internetowy przewodnik ?Dobre zakupy?, dotyczący drewna i papieru. W listopadzie planowana jest międzynarodowa konferencja o odpowiedzialnej produkcji i konsumpcji podsumowująca projekt.Oszczędzanie papieru, tak samo jak wody lub energii, jest jednym z przejawów troski o środowisko. Realizując rozmaite inicjatywy w tym zakresie, możemy dodatkowo kształtować wrażliwość na los innych. Przykładem jest Akcja ?Zbieraj makulaturę, ratuj konie? realizowana przez Klub Gaja od 2003 r. W ramach podjętej inicjatywy Stowarzyszenie poszukuje domów adopcyjnych dla koni, zwykle tych, które przepracowały swoje życie np. w gospodarstwie rolnym lub w lesie. Akcja skierowana jest do szkół, instytucji, firm i osób prywatnych. Środki pozyskane w ramach zbiórki papieru i tektury przeznaczane są na ratowanie koni, które trafiają m.in. do fundacji zajmujących się hipoterapią. Z roku na rok przedsięwzięcie cieszy się coraz większą popularnością. Dotychczas w ramach tej inicjatywy zebrano 2217 t makulatury i udało się uratować 53 konie.

Czerpali i duzi i mali?
Działania edukacyjne związane z makulaturą mogą mieć też charakter artystyczny. Takie inicjatywy podejmuje m.in. Zespół Kształcenia Specjalnego z Gorzowa Wlkp. Na początku br. nauczyciele i uczniowie przeprowadzili w ramach projektu ?Zielone Lubuskie? warsztaty pt. ?Rękodzieło papiernicze?. W placówce zrealizowano projekty w zakresie wytwarzania papieru, a towarzyszyły im zajęcia edukacyjne. Podczas kilkunastu spotkań dzieci czerpały makulaturową pulpę, a następnie ozdabiały swój własnoręcznie wykonany papier. W trakcie zajęć akcentowano potrzebę zbiórki makulatury i prezentowano możliwości wykorzystania papieru makulaturowego.Zaangażowanie dzieci i młodzieży oraz kształtowanie u nich właściwych postaw jest również przedmiotem konkursu ?Zbieram makulaturę z korzyścią dla mnie i dla środowiska?. Akcja, której pomysłodawcą jest Przedsiębiorstwo Unieszkodliwiania Odpadów Eko-Wisła w Sulnówku, odbywa się od 2008 r. W kilkunastu placówkach oświatowych powiatu świeckiego zbierana jest corocznie makulatura, którą następnie odbierają pracownicy Eko-Wisły. Za każdy kilogram surowca placówka otrzymuje wynagrodzenie (0,06 zł/kg surowca),  uzależnione od cen rynkowych – ostatnio było to 0,08 zł za kg. Dodatkowo trzy pierwsze lokaty otrzymały nagrody pieniężne w wysokości 1500, 1000, i 500 złotych. Każda placówka otrzymała również zgniatarkę do butelek PET. Kryterium decydującym o sukcesie w konkursie jest ilość odebranej makulatury w przeliczeniu na jednego ucznia danej placówki. Łącznie z tegoroczną edycją zebrano już 133 940 kg makulatury.

Cykl interdyscyplinarnych warsztatów dla dzieci, łączących ekologię i wychowanie plastyczne, to autorski projekt edukacyjny Fundacji Chlorofil. Przedsięwzięcie zostało dofinansowane przez WFOŚiGW. Organizatorzy wykorzystują tworzywo, jakim jest papier i tektura, do różnych działań twórczych. W ramach zajęć wykonują oni m.in. maski i kompozycje przestrzenne, które służą do zabaw tematycznych. Przykładem warsztatów jest ?Meli teatr magicznych zwierząt z tektury?, w których uczestniczą wychowankowie jednego z przedszkoli. Dzieci komponowały własne baśnie na temat zwierząt z Puszczy Kampinoskiej i przygotowywały scenografię z tektury. Innym ciekawym proekologicznym pomysłem są warsztaty dotyczące recyklingu papieru i lepienia figurek z masy papierowej. Biorące w nich udział dzieci z mazowieckich szkół podstawowych uczą się wykorzystywania starych gazet i przerabiania ich na zabawki. Kolejną inicjatywą realizowaną przez Fundację Chlorofil są warsztaty pt. ?Teatr Cieni ? o zwierzętach z czerwonej księgi?. W ramach akcji dzieci poznają ginące gatunki, a następnie na podstawie uprzednio przygotowanego przez artystę wzornika wycinają z papieru ich sylwetki, które potem ozdabiają.

Niekonwencjonalny design

Upowszechnianie idei kreatywnego recyklingu papieru to główny cel Fundacji założonej przez Lubańskich w 2011 r. ? Zanim zacząłem się bawić papierową wikliną, swoje umiejętności trenowałem przy użyciu zwykłej wikliny oraz wierzby energetycznej, którą uprawiam. Ze względu, na fakt, iż była to praca typowo sezonowa, zimą poszukiwałem innego zajęcia. I tak w Internecie znalazłem zdjęcia kosza wykonanego techniką papierowej wikliny ? opowiada Marcin Lubański z Fundacji Kreacja Magia Rąk. Każdy, kto przekona się do samego produktu, zaczyna zastanawiać się, jak z pospolitej gazety zrobić niezwykłe przedmioty (fot. 1). Pasjonaci papierowej wikliny starają się łączyć tradycje ludowe ze sztuką nowoczesną, a wyrazem tego typu przedsięwzięć jest m.in. Festiwal Kreatywnego Recyklingu. ? Chcemy pokazać, jak stworzyć w pełni użytkowe i wartościowe przedmioty z rzeczy, które dla większości z nas są odpadami ? podkreśla Lubański.

Z pewnością o artystycznym i użytkowym wykorzystaniu odpadów wiele wiedzą przedstawiciele łódzkiego studia Pink Pug Design. O tym, jak zwykłą tekturę przemienić w nowoczesne, unikalne meble, można się przekonać w ramach akcji organizowanej przez Warsztaty Kultury w Lublinie ?Tekturowe aranżacje przestrzenne? w ramach projektu ?Lub Design?. Jego celem jest pokazanie, że tektura to wdzięczny i lekki materiał, a przy odpowiednim konstruowaniu form również bardzo wytrzymały. Można z niej stworzyć przedmioty codziennego użytku, m.in. lampy, stoliki, siedziska. Używając najprostszych i łatwo dostępnych materiałów uczestnicy warsztatów zorganizowanych w ramach projektu udowodnili, że dobry design nie musi być kosztowny. ? Z tektury można wycinać dowolne kształty, a także ozdobić nią meble. Tektura doskonale nadaje się do malowania i lakierowania. Zwiększa to jej trwałość oraz odporność na wodę, a dzięki swojemu naturalnemu ciepłu dobrze komponuje się z dekoracjami z filcu lub tkaniny ? tak uważa Joanna Lorenz z firmy Kartooni. Wciąż niedoceniane wydają się jednak właściwości mechaniczne tektury. Dzięki użyciu specjalnej konstrukcji, bardzo twardych materiałów i mocnego kleju, wytrzymałość na nacisk półek w regale z tektury jest porównywalna z wytrzymałością tych wykonanych z drewna (fot. 2). ? Dużym walorem naszych mebli jest ich proekologiczny charakter. Tektura to materiał, który można sześciokrotnie przetworzyć w procesie recyklingu ? przekonują twórczynie mebli.

Karton, naturalnie!

? Kartoniki przeznaczone do płynnej żywności produkowane są w ponad 75% z surowca odnawialnego, jakim jest drewno. Niepokoi jednak liczba osób, które nie wiedzą, że zużyty kartonik po mleku lub sokach należy wrzucić do pojemnika do selektywnej zbiórki odpadów. Wyniki badania ośrodka TNS Polska dla Fundacji ProKarton z marca br. wskazują, że 12% mieszkańców Polski nie segreguje kartoników, a 75% potrzebuje dodatkowej informacji, gdzie je wrzucać ? informuje Sławomir Brzózek, wiceprezes Fundacji Nasza Ziemia. Zainicjowana w tym roku kampania ?Karton, naturalnie!? Fundacji ProKarton ma na celu promocję recyklingu opakowań do płynnej żywności. Faktem jest, że tego typu kartoniki rzadko są postrzegane jako stanowiące zagrożenie dla środowiska (5%). Szkoda tylko, że postawy proekologiczne mają w Polsce charakter wybitnie deklaratywny. Aż 39% Polaków wrzuca zużyte kartony do pojemnika na papier. Tylko 9% wkłada je do żółtego pojemnika (tak winno się postępować zgodnie z polskim prawem), a 12% deklaruje, że w ogóle nie zbiera selektywnie zużytych kartonów. Jednym z istotnych powodów takiego postępowania jest panujący obecnie prawny i organizacyjny bałagan w kwestii segregowania odpadów.

Zarówno pod względem troski o środowisko, jak i z uwagi na aspekt ekonomiczny, makulatura stanowi idealny surowiec do produkcji papieru lub tektury. Dzięki upowszechnianiu tego typu działań przyczyniamy się do ochrony zasobów leśnych.

Emilia Seweryn, portal edukacji ekologicznej ZielonaLekcja.pl

Artykuł ukazał się Zeszycie specjalnym, Numer 8/2013 (2, cz. IV) do miesięcznika „Recykling”