Puszcza Napiwodzko-Ramucka obejmuje duży kompleks lasów, a rzeźba terenu jest bardzo urozmaicona ? różnice w wysokości dochodzą do 70 m, a najwyższy punkt wznosi się na 229 m n.p.m. (Złote Góry). W części północno-wschodniej dominuje krajobraz morenowy, natomiast część południową zajmują rozległe, lekko wyniesione sandry.
Elementem charakterystycznym i unikalnym w skali kraju są przebiegające procesy sufozyjne, polegające na mechanicznym wypłukiwaniu ziaren (cząstek minerałów) z osadu przez wody podziemne wsiąkające w skałę lub glebę, których efektem są m.in. leje sufozyjne występujące w południowo-zachodniej części kompleksu.
W obrębie ostoi znajdują się niewielkie rzeki i strumienie, liczne bezodpływowe jeziorka, oczka wodne, torfowiska niskie oraz torfowiska przejściowe. Charakterystyczną cechą ostoi jest duża liczba jezior, około 100 z nich ma powierzchnię ponad 1 ha, jednak większość to niewielkie i średniej wielkości zbiorniki. Do największych należą Jezioro Łańskie (1 070 ha), Pluszne (867 ha), Sasek Wielki (866 ha), Kośno (562 ha) i Omulew (502 ha).
W puszczy dominują siedliska borowe, zwłaszcza boru świeżego i boru mieszanego. Niewielkie fragmenty zajmuje bór bagienny, bór wilgotny oraz bór chrobotkowy. W części północnej zachowały się większe połacie lasów grądowych, lasy liściaste zaś reprezentowane są przez łęgi, olsy i zarośla wierzbowe. W południowej części ostoi znajdują się unikalne pod względem przyrodniczym tereny byłego poligonu Muszaki. Większość otwartych pól taktycznych byłego poligonu i przylegające do nich rozległe torfowiska niskie chronione są jako strefa ochrony cietrzewi (pow. prawie 2 500 ha). Ok. 15% powierzchni ostoi stanowią tereny rolnicze. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej gatunków ptaków tj. bąk, bielik, błotniak zbożowy, bocian czarny, cietrzew, kania czarna, kania ruda, kraska, muchołówka białoszyja, orlik krzykliwy, puchacz, rybitwa rzeczna, rybołów i trzmielojad. W stosunkowo wysokiej liczebności występują: bocian biały, błotniak stawowy, derkacz, żuraw i zimorodek. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wedrówkowego żurawia.
Przedmiot ochrony:
Bocian czarny, bocian biały, łabędź krzykliwy, kania czarna, kania ruda, bielik, orlik krzykliwy, rybołów, zielonka, derkacz, żuraw, rybitwa rzeczna, puchacz zwyczajny, lelek zwyczajny, zimorodek zwyczajny, kraska, dzięcioł średni, muchołówka białoszyja, cietrzew.
Pozostałe formy ochrony przyrody obecne na tym obszarze:
Rezerwaty przyrody: Bagno Nadrowskie, Dęby Napiwodzkie, Galwica, Jezioro Kośno, Jezioro Orłowo Małe, Koniuszanka I, Koniuszanka II, Las Warmiński, Małga, Sołtysek, Źródła Rzeki Łyny im. prof. Romana Kobendzy,
Obszary chronionego krajobrazu: Pojezierza Olsztyńskiego, Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej, Dolina Rzeki Orzyc,
Użytek ekologiczny – Obiekt Stawowy Tylkowo.
Puszcza Napiwodzko-Ramucka jest pozostałością potężnego kompleksu leśnego rozpościerającego się między Nidzicą, Olsztynem, Giżyckiem, Ełkiem a rzeką Narew ? w średniowieczu określanego mianem Puszczy Galindzkiej (od zamieszkującego ją pruskiego plemienia Galindów).
Puszcza Napiwodzko-Ramucka ? kompleks leśny o powierzchni 150 km?, położony w województwie warmińsko-mazurskim pomiędzy Olsztynem, Olsztynkiem, Nidzicą, Szczytnem i Pasymiem, w powiatach: olsztyńskim, ostródzkim, nidzickim i szczycieńskim. Jest to rozległy kompleks borów sosnowych o powierzchni 117319,9 ha.
Puszcza znajduje się pod nadzorem Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie i wchodzi w skład następujących Nadleśnictw: Jagiełek, Jedwabno, Korpele, Nidzica, Nowe Ramuki, Olsztyn, Olsztynek, Szczytno, Wielbark i Wipsowo.
Puszcza Napiwodzko-Ramucka jest pozostałością potężnego kompleksu leśnego rozpościerającego się między Nidzicą, Olsztynem, Giżyckiem, Ełkiem a rzeką Narew ? w średniowieczu określanego mianem Puszczy Galindzkiej (od zamieszkującego ją pruskiego plemienia Galindów).
Puszcza znajduje się pod nadzorem Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie i wchodzi w skład następujących Nadleśnictw: Jagiełek, Jedwabno, Korpele, Nidzica, Nowe Ramuki, Olsztyn, Olsztynek, Szczytno, Wielbark i Wipsowo.
Rzeźba tego terenu jest bardzo urozmaicona (różnice w wysokości dochodzą do 70 m, a najwyższy punkt wynosi się na 229 m n.p.m.). Dominują tu przede wszystkim równiny sandrowe, urozmaicone licznymi rynnami fluwioglacjalnymi i morenami czołowymi (np. położone w południowej części Jastrzębia Góra, Złota Góra, Zielona Góra). Elementem charakterystycznym i unikalnym w skali kraju są przebiegające tu procesy sufozyjne, których efektem są m.in. leje sufozyjne występujące w południowo-zachodniej części kompleksu.
Przez obszar puszczy przechodzi dział wodny między dorzeczem Wisły (część południowa) i dorzeczem Pregoły (część północna). Bogatą sieć cieków wodnych stanowią m.in. większe rzeki takie jak: Omulew, Łyna i Orzyc.
Znajduje się tu ponadto wiele małych zbiorników wodnych, lecz oprócz nich występują tu także większe jeziora: Łańskie (1070 ha), Kośno (552 ha) i Omulew (549 ha).
Wśród typów siedliskowych lasu w puszczy dominują bory, w tym bór suchy, bór świeży i bór mieszany świeży, ponadto występują: grądy, olsy, bory bagienne, bory wilgotne. W drzewostanie dominuje sosna, poza tym dość licznie występuje: świerk, brzoza, buk, dąb, grab.
Ze względu na duże zróżnicowanie siedlisk na terenie puszczy występuje dość szeroka lista rzadkich i chronionych roślin: Bagno zwyczajne (Ledum palustre), Bobrek trójlistkowy (Henyanthes trifoliata), Brzoza niska (Betula humilis), Cis pospolity (Taxus baccata), Goździk kosmaty (Dianthus armeria), Grążel żółty (Nuphar lutea), Grzybienie białe (Numphaea alba), Jodła pospolita (Abies alba), Kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium), Konwalia majowa (Convallaria majalis), Kopytnik pospolity (Asarum eureopaeum), Kosaciec syberyjski (Iris sibirica), Kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine), Kruszyna pospolita (Frangula alnus), Kukułka (storczyk) krwista (Dactylorhiza incarnata), Kukułka (storczyk) plamista (Dactylorhiza maculata), Lilia bulwkowata (Lilium bulbiferum), Lilia złotogłów (Lilium martagon), Lipiennik Loesela (Liparis Loeselii), Mącznica lekarska (Arctostaphylos uva-ursi), Naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora), Orlik pospolity (Aquilegia vulgaris), Paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare), Pierwiosnek lekarski (Primulla veris), Płonnik pospolity (Polytrichum commune), Pływacz drobny (Urticularia minor), Podejźrzon rutolistny (Botrychium multifidum), Podkolan biały (Platanthera bifolia), Podkolan zielonawy (Platanthera chloranta), Pomocnik baldaszkowaty (Chimaphila umbellata), Przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), Przytulia wonna (Galium odoratum), Rojownik (rojnik) pospolity (Jovibarba sobolifera), Rosiczka długolistna (Drosera anglica), Rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia), Sasanka otwarta (Pulsatilla patens), Sierpiec błyszczący (Drepanocladus vernicosus), Skrzyp olbrzymi (Equisetum telmateia), Storczyk kukawka (Orchis militaris), Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), Widłak goździsty (Lycopodium clavatum), Widłak jałowcowaty (Lycopodium annotinum), Widłak spłaszczony (Lycopodium complanatum), Zimoziół północny (Linnea borealis).
Ssaki
Wśród ssaków można tu spotkać m.in. łosia, jelenia szlachetnego, sarnę, dzika, borsuka, bobra europejskiego, wydrę, jenota, wilka. Od 2003 roku pojawiają się informacje o obserwowaniu rysi, w tym samicy z młodymi. Do tej pory oficjalne dane mówią, że ostatni raz rysia na tym terenie widziano pod koniec lat 80. XX wieku. Ponownie rysie przywędrowały tu z obszaru Puszczy Piskiej, co jest to związane z wichurą, która przeszła tam 4 lipca 2002 roku i zniszczyła kilkanaście tysięcy hektarów lasu, w tym naturalne ostoje tych kotów. Dawniej występowały tu: niedźwiedzie, tury i żubry.
Ptaki
Na bagnistych terenach terenach Lasów Napiwodzko-Ramuckich stwierdzono gniazdowanie 160 gatunków ptaków, m.in.: bielik, rybołów, orlik krzykliwy, kania czarna, kania ruda, bocian czarny, dudek, kraska, cietrzew, derkacz, lelek, kropiatka, jastrząb,żuraw.
Płazy i gady
Płazy i gady reprezentują prawie wszystkie krajowe nizinne gatunki, są to m.in. wśród płazów: ropucha szara, żaba trawna, żaba moczarowa, żaba wodna, żaba jeziorkowa, kumak nizinny, traszka zwyczajna; wśród gadów: jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworódka, padalec zwyczajny, żmija zygzakowata, żółw błotny.
Ryby
W jeziorach i rzekach można zaobserwować ponad 30 gatunków ryb.
Owady
Ponadto najliczniejszą grupę zwierząt stanowią owady (np. kozioróg dębosz).
Puszcza jest objęta jest Obszarem Chronionego Krajobrazu, ponadto znajduje się tu użytek ekologiczny: Obiekt Stawowy Tylkowo (192,3 ha). Ze względu, że puszcza jest ostoją ptaków o randze europejskiej została objęta Obszarem Natura 2000 Puszcza Napiwodzko-Ramucka (PLB 280007).
Stanica Wodna PTTK Krutyń:
Stacja Badawcza PAN w Popielnie:
Siedlisko na Półwyspie w miejscowości Wierzba:
