Przed budynkiem Ośrodka Edukacji Leśnej ?Centrum Zarządzania Łęgami? w Czeszewie działa instalacja edukacyjna ?Rzeka?. To przestrzenny model koryta rzeki zbudowany z naturalnych materiałów: ziemi, kamieni i drewna. Zabawie towarzyszą efekty dźwiękowe ? pluski, szum morza, kapanie wody oraz wizualne, takie jak światła, płynące strugi wody czy wyrastające rośliny.
Konstrukcja instalacji "Rzeka" umożliwia uczestnictwo w zabawie, której towarzyszą wrażenia akustyczne (pluski, szum morza, kapanie wody, zgiełk zainscenizowanej aglomeracji miejskiej), wizualne (światła, ruchome elementy przestrzeni – puzzle czy model oczyszczalni ścieków, płynące strugi wody, wyrastające rośliny) i oczywiście bodźce dotykowe (elementy zadań, zabawy dla uczestników tj. puzzle i inne elementy konstrukcji przedstawiające kolejne elementy instalacji). Realizowane jest tu hasło: „bawiąc-uczyć”.
Wykonywane przez uczestników zadania są komentowane przez oprowadzającego edukatora (padają też konkretne pytania i uzgodnienia przesłania tego etapu edukacji). Wykonane zadania, przeżyte przygody i komentarz edukatora mają uzmysłowić uczestnikom, rolę rzeki i wody jako takiej w życiu roślin, zwierząt i wreszcie człowieka.
Uzmysłowić potrzebę ochrony wody jako źródła życia
Projekt Instalacji edukacyjnej „Rzeka” prezentuje przestrzenny model koryta rzeki zbudowany z materiałów naturalnych (ziemia, kamienie, drewno). Połączono w nim zabawę wraz z nauką polegającą na wykonywaniu przez jej uczestników zadań, czynności podobnych do tych które są dziełem wody rzecznej i jej mieszkańców.
Poszczególnymi etapami zabawy będą:
• napełnianie wiaderek wodą, z różnych źródeł,
• wylanie wody do rynny uruchamiającej nurt rzeki,
• budowa tamy bobrowej (puzzle),
• wywołanie (zainscenizowanie) powodzi,
• podmywanie brzegu,
• oczyszczanie rzeki ze śmieci i skażeń,
• powrót do rzeki czystej i ostatecznie morza.
Zabawie będą towarzyszyć wrażenia akustyczne: plusk, kąpanie, szum wody oraz rozmaite wrażenia dotykowe. Dodatkowym celem jaki przyświecał realizacji projektu „Rzeki”, było umożliwienie jej równego dostępu wszystkim młodym uczestnikom i prowadzenie aktywnej edukacji „bez barier”, czyli skierowanej również do dzieci niewidomych i poruszających się na wózkach inwalidzkich.
Podczas otwarcia instalacji edukacyjnej "Rzeka", przecięcie wstęgi zastąpiły wiaderka pełne wody, dzięki którym po raz pierwszy uruchomiono instalację. Woda popłynęła korytem sztucznej rzeki, a goście musieli wykonywać kolejne zadania przygotowane z myślą o najmłodszych.
Piotr Grygiel, dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych z Poznania układał puzzle przedstawiające bobrzą tamę. Uczestnicy konferencji mogli zobaczyć, jak rosną podlewane przez nich drzewa. Zapoznali się także ze schematem oczyszczalni ścieków. Stałym elementom instalacji towarzyszą także efekty dźwiękowe i świetlne. Teren jest przygotowany tak, aby mogły korzystać z niego również dzieci niepełnosprawne.
– Ten pomysł jest zupełnie innowacyjny. To będzie nauka poprzez zabawę. Czy się sprawdzi, ocenią to najlepiej same dzieci. Jest on robiona głownie dla uczniów młodszych, tych ze szkół podstawowych. No może jeszcze z klas początkowych gimazjum, ale tylko z tych najgrzeczniejszych. Myślę, że właściwy efekt tej instalacji uzyskamy dopiero za jakieś dwa, trzy lata, gdy ten teren zapełnią posadzone tutaj rośliny – mówił w czasie inauguracji Krzysztof Schwartz, nadleśniczy Nadleśnictwa Jarocin. Prace nad pomysłem trwa prawie trzy lata. Sama realizacja zaledwie 2 miesiące.
Koszt budowy przestrzennego modelu koryta rzeki wyniósł 454 tys. zł. Ponad połowę kosztów – 70% pokryje Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.
Przestrzenny model rzeki ma zadanie edukować przez zabawę dzieci i młodzież. Poruszając się wzdłuż rzeki, uczestnik wykonuje szereg zadań, czynności podobnych do tych które są dziełem rzeki i jej mieszkańców. Buduje np. razem z bobrami tamę, odwiedza norę bobrów czy podlewa drzewa, które w efekcie pną się ku niebu. Zabawie towarzyszą efekty dźwiękowe – pluski, szum morza, kapanie wody oraz wizualne, takie jak światła, płynące strugi wody czy wyrastające rośliny…
„Rzeka” – zarazem ścieżka edukacyjna i wyjątkowy plac zabaw – powstała obok zabytkowej siedziby Ośrodka. Sztuczne koryto bierze początek w studzience, którą dzieci dostające się tu trzema wejściami (a ściślej – zjeżdżalniami) symbolizującymi wody powierzchniowe, opadowe i podziemne dopełniają wiaderkami. Dalej uczestnicy wycieczki mogą wejść do nory bobrów i pomóc im zbudować tamę, by tę rzekę spiętrzyć. Mogą podlać jej dwa brzegi – (zarośnięty) zalesiony i (pusty) skalisty – i przekonać się, jak roślinność pomaga zatrzymać wodę opadową, chroniąc przed powodzią. Mogą też – zanim dojdą do miniaturowego „morza” – przekonać się, jakie przykre niespodzianki pływają w rzekach z winy ludzi, i pomóc je posprzątać. „Rzeka” ma uczyć nie tylko pokazując, ale też dając się usłyszeć (plusk, szum, kapanie) i poczuć (naturalne materiały). Dzięki temu może najlepiej przemówić do dzieci, zwykle lubiących zabawy z wodą – również do niepełnosprawnych.
Wybór lokalizacji „Rzeki” nie był przypadkowy. Z okien Ośrodka roztacza się piękny widok na Wartę, która niegdyś na tym odcinku silnie meandrowała. Dziś rzeka płynie tu sztucznym, przekopanym pod koniec XIX w. korytem, jednak odcięte meandry zachowały się w starorzeczy w Uroczysku Warta.
Instalacja "Rzeka" jest jednym z elementów planowanej moderniazji. Realizowana od 2006 roku koncepcja nowej funkcji budynku zakłada:
• Zrealizowano w 2008 – adaptacja budynku na biuro leśniczego i centrum edukacji, zagospodarowano dwie sale wystawiennicze, wyposażono salę multimedialną w nowoczesny sprzęt konferencyjny oraz odrestaurowano zabytkowy taras z którego przez lunety możemy obserwować panoramę Uroczyska od strony rzeki Warty.
• Zrealizowano w czerwcu 2009 – budowę instalacji edukacyjnej „Rzeka”, zakupiono kamery do zdalnej obserwacji życia zwierząt i pakiet edukacyjny „Dziuplaki”.
• Budowa kampingu i przystani kajakowej do 2012 r.
• Adaptacja stodoły i pozostałego otoczenia na kolejne koncepcje instalacji edukacyjnych do 2015 r
Środki Unijne
Projekt budowy infrastruktury i części wyposażenia ośrodka edukacyjnego jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013. Projekt jest realizowany w ramach: Priorytetu III „Środowisko przyrodnicze” Działanie 3.3 „Wsparcie ochrony przyrody”.
Zaprojektowane koncepcje edukacyjne, nowe pomysły
W otoczeniu OEL „Centrum Zarządzania Łęgami” w Czeszewie zaprojektowano również szereg innych rozwiązań i koncepcji instalacyjnych, których realizację planuje się na przyszłe lata:
• instalacja „Drzewo” obrazująca obieg wody wokół drzewa,
• instalacja „Obszary błotne”, prezentacja zróżnicowanych środowisk wodno-błotnych, z zaznaczeniem zagrożeń związanych z deficytem wody,
• instalacja „Kłoda”, zapoznanie uczestników ze środowiskiem wilgotnym, wpływem wody na roślinność, glebę, pokazanie życia w martwym drewnie, budowa drewna zdrowego i chorego,
• instalacja „Łęg”, pokazująca naturalny i wzorcowy fragment zanikających lasów łęgowych,
W pozostałych punktach zaprojektowano wykorzystanie istniejącej wiaty, zaprojektowano salę ćwiczeń wyposażoną w szereg stanowisk edukacyjnych (tematyka wody) oraz salę na piętrze. Planuje się również budowę dwóch parkingów rowerowo-samochodowych, pola biwakowego z altankami oraz przystani wodnej (kajakowej) na rzece Warcie.
Zwierzęta w „realu” oraz program edukacyjny „Dziuplaki”
Jednym z etapów modernizacji ośrodka był zakup pakietu edukacyjnego „Dziuplaki” – prezentacji multimedialnej pokazującej życie ptaków i nietoperzy w dziuplach starych drzew. Całość dopełnia ostatnie ogniwo realizacji projektu -zakup i montaż zestawu kamer do zdalnej obserwacji i rejestracji (na żywo) życia zwierząt w dziuplach, gniazdach i na tokowisku.
Zestaw ten został już zakupiony i obecnie zainstalowany w obejściu Ośrodka w Czeszewie, na tyłach budynku (od brzegu Warty) i po jego drugiej stronie (od rezerwatu „Czeszewski Las”). Kamery już działają i rejestrują na żywo najciekawsze fragmenty z narodzin i życia ptaków w budkach lęgowych. Stanowi to doskonały sposób aktywnej edukacji, gdzie obserwacja naturalnych zjawisk odbywa się na żywo przy odpowiednim komentarzu edukatora oprowadzającego grupę.
Zadania i założenia nadleśnictwa
Nadleśnictwo uważa, że edukacja prowadzona w oparciu o wyposażony ośrodek „Centrum Zarządzania Łęgami” w Czeszewie i o zbudowaną infrastrukturę pozwoli na zbudoanie pozytywnych – niekonsumpcyjnych postaw. Ukształtowane zostanie pokolenie nastawione na zachowanie środowiska w niepogorszonym stanie. Można to osiągnąć poprzez ukazanie przyrody w naturalnym i dobrym jej stanie i po przez przekazanie praktycznej wiedzy o sposobach jej ochrony.
Zaprojektowane zostały również inne koncepcje edukacyjne oraz turystyczne, w tym koncepcja zagospodarowania przestrzennego (budowy pól biwakowych, parkingów rowerowo-samochodowych oraz przystani kajakowej na rzece Warcie). Pozostałe inne instalacje edukacyjne będące również związane tematycznie z unikalną przyrodą lasów łęgowych otaczającą ośrodek, wodą, oraz mieszkańcami terenów nadrzecznych.
Lokalizacja
Lokalizacja ośrodka na terenie wiejskim – niezurbanizowanym umożliwia dostęp do bardzo wyrafinowanej edukacji z jednej strony młodzieży z terenów wiejskich, a z drugiej strony przyciąga atrakcyjnością swej oferty młodzież z miast. Szanse są więc wyrównane. Wybudowana instalacja edukacyjna dostępna jest również dla osób upośledzonych ruchowo, jak i dla ociemniałych i głuchych (stanowiło to również jedno z postawionych celów budowy tego typu infrastruktury edukacyjnej), poprzez wielorakość projektowanych do przekazania bodźców zmysłowych.
Ośrodek w Czeszewie położony jest bezpośrednio nad Wartą, a wycieczka po uroczysku lasów łęgowych wymaga przeprawy przez rzekę promem. Prom będący własnością nadleśnictwa jest także elementem infrastruktury edukacyjnej ośrodka. Powiązanie edukacyjnej zabawy (w wybudowanej instalacji) z wycieczką nad rzekę – wystarczy wspiąć się po schodach na wał przeciwpowodziowy tuż za płotem ośrodka – dostarczy dzieciom zestawu obrazów i informacji dających szansę na właściwy efekt edukacyjny.
Ośrodek edukacyjny „Centrum Zarządzania Łęgami” w Czeszewie położony jest przy Żerkowsko-Czeszewskim Parku Krajobrazowym, zachodniej części obszaru chronionego Natura 2000 „Dolina Środkowej Warty” oraz w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu „Czeszewski Las”. Unikalne położenie także ze względu na obecność rzadkich w skali Wielkopolski lasów łęgowych, może uczynić z ośrodka bardzo ważne ponadregionalne centrum promujące ochronę przyrody.
Koszt realizacji projektu, budowy części nowoczesnej infrastruktury w znacznym stopniu bo aż w 70%, był pokryty ze środków Unii Europejskiej. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013.
Oprac. Jakub Wojdecki
Adres ośrodka:
Ośrodek Edukacji Leśnej – „Centrum Zarządzania Łęgami” w Czeszewie
ul. Szkolna 29
62-322 Orzechowo
Dane kontaktowe:
Nadleśnictwo Jarocin
ul. T. Kościuszki 43
63-200 Jarocin
e-mail: [email protected]
Home: http://jarocin.lasypanstwowe.poznan.pl
Projekt Dziuplaki to prezentacja – za pomocą kamer – życia ptaków i nietoperzy w dziuplach starych drzew. / Fot. Ndl. Jarocin
Instalacja edukacyjna Rzeka jest przestrzennym modelem koryta rzeki zbudowanym z materiałów naturalnych. / Fot. Ndl. Jarocin
Ośrodek edukacji leśnej w Czeszewie. /Fot. Ndl Jarocin
Dzieci w trakcie zajęć w czeszewskiej sali multimedialnej. / Fot. Ndl Jarocin
Celem działań ośrodka jest ukształtowanie pokolenia, które zachowa środowiska w niepogorszonym stanie. / Fot. OEL w Czeszewie
Z okien Ośrodka roztacza się piękny widok na Wartę, która niegdyś na tym odcinku silnie meandrowała – teraz są tam starorzecza. / Fot. Krzysztof Moroz
Przecięcie wstęgi zastąpiły wiaderka pełne wody, dzięki którym uruchomiono instalację. / Fot. Lidia Sokowicz
Zabawie będą towarzyszyć wrażenia akustyczne: plusk, kapanie, szum wody oraz rozmaite wrażenia dotykowe. / Fot. OEL w Czeszewie
