Zachowanie puli genowej najcenniejszych gatunków drzew i krzewów leśnych to główne zadanie jedynego w Polsce Leśnego Banku Genów Kostrzyca, który działa w Miłkowie koło Karpacza (Dolnośląskie).
Bank gromadzi i przechowuje nasiona najcenniejszych drzew w kraju. Powstał w połowie lat 90. XX w. w Miłkowie u podnóża Karkonoszy, które obok Gór Izerskich, zostały najbardziej dotknięte klęską ekologiczną na przełomie lat 70. i 80. XX w.
Do głównych zadań placówki należy planowanie, organizacja oraz nadzór nad zbiorami nasion z drzew i krzewów leśnych. Nasiona zbierane są na terenie poszczególnych nadleśnictw w całej Polsce oraz rezerwatów przyrody i parków narodowych, następnie ich cześć przesyłana jest do Leśnego Banku Genów. Tam przygotowywane są do długotrwałego przechowywania. Nasiona wyłuszczane są z szyszek lub owocni, czyszczone i poddawane suszeniu. Do przeprowadzenia odpowiednich procesów technologicznych służy nowoczesna linia technologiczna oraz laboratorium – Stacja Oceny Nasion.
Pozyskany materiał nasienny z jednej strony służy do zachowania najcenniejszych zasobów genowych roślin oraz testowania potomstwa poszczególnych gatunków, z drugiej zaś – na zlecenie nadleśnictw – do tworzenia depozytów nasion na potrzeby gospodarcze związane z odnowieniami oraz zalesieniami.
„Długotrwałe przechowywanie najcenniejszych zasobów genowych lasów naszego kraju odbywa się w specjalistycznych chłodniach w temperaturze –10 stopni Celsjusza, a także przy wykorzystaniu technik kriogenicznych w zbiornikach z ciekłym azotem (-196 stopni Celsjusza) lub parach ciekłego azotu” – wyjaśnił dyrektor Leśnego Banku Genów Kostrzyca Czesław Kozioł.
Na terenie banku znajduje się arboretum o obszarze niemal sześciu hektarów. Pełni ono funkcję dydaktyczne i poznawcze. Tu także hodowane są gatunki zagrożone wyginięciem. Zgromadzono tam 3,5 tysiąca roślin z różnych kontynentów, reprezentujących ponad 400 gatunków i odmian.
Arboretum składa się z trzech części: leśnej – gdzie hodowana jest roślinność charakterystyczna dla Sudetów, botanicznej – w której sadzone są pojedyncze egzemplarze roślin ozdobnych oraz egzotycznych oraz zachowawczej – tu tworzone jest tzw. archiwum klonów.
„Klon to grupa osobników o jednakowym składzie genetycznym pozyskanych z jednego osobnika w drodze rozmnażania bezpłciowego. Archiwa klonów zakłada się w celu ochrony gatunków poza naturalnym miejscem występowania całych populacji bądź osobników indywidualnych. Na terenie Arboretum znajdują się dwa archiwa klonów: sosny zwyczajnej oraz cisa pospolitego. Założone w 2011 r. archiwum cisa pospolitego reprezentuje kolekcje klonów 150 drzew pomnikowych tego zagrożonego gatunku z terenu całej Polski” – podał PAP Michał Raj z Zespół Organizacji Zbioru i Tworzenia Zasobów Leśnego Banku Genów Kostrzyca.
W arboretum działa również hydrobiologiczna oczyszczalnia ścieków z udziałem złoża korzeniowego wierzby wiciowej. „Proces oczyszczania wody przebiega w trzech etapach: w części mechanicznej, biologicznej i złożu korzeniowym wierzby wiciowej. Czysta woda po procesie oczyszczenia odprowadzana jest na zewnątrz kanałem otwartym do rzeki Łomnicy” – wyjaśnił Raj.
Leśny Bank Genów Kostrzyca jest jednostką organizacyjną Lasów Państwowych.
