Pierwszym skojarzeniem ze słowem ?beagle? może być nazwa angielskiej rasy sympatycznych psów, popularnych również w Polsce. Co może jednak łączyć psa, drzewa i obserwacje fenologiczne?
Nazwa projektu edukacyjnego BEAGLE nie została wzięta od rasy psów, ale – w zamierzeniu pomysłodawców i autorów projektu – nawiązuje do nazwy statku, na którym Karol Darwin odbył podróż, dzięki której powstało przełomowe dla ludzkości dzieło „O powstawaniu gatunków”.
W kontekście samego projektu nazwa BEAGLE to skrót pochodzący od pierwszych liter angielskich słów Biodiversity Education and Awareness to Grow a Living Environment, które w tłumaczeniu na język polski oznaczają „edukację i podnoszenie świadomości dotyczącej różnorodności biologicznej i jej związków ze zrównoważonym rozwojem”.
Wyjść na zewnatrz
Założeniem tego międzynarodowego projektu, realizowanego przez instytucje edukacyjne z sześciu krajów Europy i finansowanego z programu edukacyjnego Komisji Europejskiej Lifelong Learning Programme – Comenius, było zachęcenie nauczycieli do zintensyfikowania działań edukacyjnych na rzecz różnorodności biologicznej w roku 2010 – Międzynarodowym Roku Różnorodności Biologicznej.
Założenia projektu są proste: aby poznać przyrodę, trzeba wyjść na zewnątrz, poza mury szkoły, a to wcale nie musi być trudne, bo wystarczy prowadzić obserwacje drzew, nawet tych, które rosną na szkolnym podwórku. Takie badania, choć z pozoru banalne, mogą okazać się fascynujące i być doskonałym wstępem do poznania bogatego, złożonego świata przyrody oraz skomplikowanych związków natury z najbardziej ekspansywnym gatunkiem – człowiekiem.
W ramach projektu BEAGLE nauczyciele i uczniowie są zachęcani do prowadzenia obserwacji fenologicznych sześciu gatunków powszechnie występujących w Europie drzew: dębu (Quercus sp.), buka (Fagus sylvatica), kasztanowca zwyczajnego (Aesculus hippocastanum), brzozy (Betula sp.), jarzębu pospolitego (Sorbus aucuparia) oraz lipy (Tilia sp.).
Każdy z uczestników projektu może wybrać jedno bądź więcej drzew, które będzie obserwować przez rok lub dłużej. Wyniki obserwacji, takie jak termin kwitnienia, owocowania lub innych wydarzeń fenologicznych, wraz z dokumentacją fotograficzną są umieszczane na stronie internetowej projektu (www.beagleproject.pl).
Dlaczego obserwacje drzew?
Ze względu na długowieczność drzew, łatwość ich identyfikacji i powszechność występowania wielu tych samych gatunków w całej Europie stanowią one doskonałe obiekty badań. Są również miejscem życia licznych zwierząt i roślin. Drzewa dostarczają tlenu i oczyszczają powietrze, zapobiegają zmianom klimatu, erozji gleby i stabilizują obieg wody. Stanowią o pięknie krajobrazu i trudno sobie bez nich wyobrazić gospodarkę człowieka od najdawniejszych czasów aż po dzisiaj.
Obserwacje sezonowych zmian związanych z cyklem życia drzewa (obserwacje fenologiczne) pozwalają dostrzec związek pomiędzy zmianami warunków klimatycznych i pór roku a zachodzeniem naturalnych cyklicznych faz rozwoju roślin, takich jak rozwój liści, kwiatów i owoców. Są one doskonałym punktem wyjścia do badania całej sieci zależności występujących między drzewem a jego licznymi mieszkańcami i uświadomienia sobie, że wszystkie elementy świata ożywionego i nieożywionego (człowiek, rośliny, zwierzęta, mikroorganizmy, woda, powietrze, gleba) są ze sobą powiązane.
Coroczny cykl rozwoju roślinności ma bezpośredni wpływ na zawartość dwutlenku węgla w atmosferze. Gdy udowodniono wpływ tego gazu na ocieplanie klimatu, dużego znaczenia dla określania kierunku dalszych zmian klimatycznych nabrało badanie zmian w długości okresów wegetacyjnych roślin. Obserwacje fenologiczne mogą dostarczyć nam istotnych informacji o skutkach ekstremalnych warunków pogodowych, np. suszy.
Regularna obserwacja drzew jest sprawą prostą, a jednocześnie dającą satysfakcję. Wystarczy trochę praktyki, by stać się ekspertem w monitorowaniu zmian, jakie zachodzą w życiu drzew przez cały rok.
Jak wziąć udział w projekcie?
Aby uczestniczyć w projekcie należy wykonać pięć niżej opisanych „kroków”. Po pierwsze, z zaproponowanej w projekcie BEAGLE listy sześciu gatunków drzew trzeba wybrać jedno lub kilka, które chce się obserwować. Przy wyborze warto kierować się miejscem występowania drzewa (drzew). Podejmując się prowadzenia obserwacji fenologicznych, trzeba zdawać sobie sprawę, że takie badania wymagają regularnego monitoringu całego, rocznego cyklu rozwoju drzewa, a więc stałych odwiedzin.
Zapewne któreś z zaproponowanych do obserwacji drzew rosną w pobliżu szkoły lub wręcz na szkolnym podwórku i wtedy prowadzenie badań nie będzie sprawiało problemów.
Można jednak wybrać miejsce bardziej odległe, kierując się wyjątkowymi walorami samego drzewa. W „Materiałach dodatkowych” znajdują się opisy wszystkich sześciu gatunków drzew i ich „ciekawe historie”. Może te opisy lub historia samego drzewa, znana tylko w danej miejscowości, zachęci uczniów do prowadzenia obserwacji właśnie tego konkretnego drzewa.
Do badań, najlepiej wybrać drzewa dorosłe, gdyż obserwacje prowadzone na młodych drzewach mogą nie dać miarodajnych wyników. Jeśli jednak w okolicy nie ma drzew dorosłych, to dopuszcza się włączenie do monitoringu młodych drzew. Po drugie, przystępując do obserwacji drzew należy mieć pewność, że uczniowie nie będą narażeni na niebezpieczeństwo.
W materiałach edukacyjnych projektu BEAGLE znajdują się informacje, jak zachowywać bezpieczeństwo podczas szkolnego wyjścia w teren. Gdy drzewo jest już wybrane i zostały podjęte wszelkie kroki w celu zachowania bezpieczeństwa, można przystąpić do prowadzenia monitoringu i po zalogowaniu się zarejestrować „swoje drzewa” na stronie internetowej projektu BEAGLE.
Potrzebne do rejestracji dane to gatunek drzewa, jego lokalizacja, siedlisko, obwód oraz wysokość. Można dodać uwagi i spostrzeżenia, a także warto zrobić fotografie całego drzewa w różnych porach roku, aby ukazać sezonowe zmiany. Po czwarte, uczestnicy projektu BEAGLE powinni obserwować pięć faz fenologicznych „swojego” drzewa (ramka). Ostatni krok polega na odpowiedzi na pytanie, czy cykl życiowy drzew ulega zmianie w zależności od jego lokalizacji i warunków klimatycznych, w których rośnie, oraz jakie jest nasilenie tych zmian.
Na stronie internetowej projektu BEAGLE znajdują się wyniki obserwacji prowadzonych w różnych krajach europejskich. Zebrane dane pokazują sezonową rytmikę zmian fenologicznych i mogą wiele powiedzieć o warunkach i anomaliach klimatycznych, występujących w różnych częściach Europy. Z tych obserwacji można jednak wyciągnąć również „szersze” wnioski, dotyczące wpływu zmian klimatu na różnorodność biologiczną i ekosystemy.
Zmiany w sezonowej rytmice pojawiania się liści i kwiatów mają wpływ na wiele innych organizmów, m.in. owady, ptaki i ssaki. Wiele żyjących na drzewach owadów jest zależnych od pojawienia się pierwszych liści. Opóźnienia w sezonowej rytmice faz fenologicznych drzew bezpośrednio wpływają na ich cykle życiowe.
Dane zebrane przez uczestników projektu BEAGLE są analizowane i komentowane przez specjalistów z różnych krajów.
Na stronie Facebook projektu BEAGLE każdy może dodawać swoje uwagi, zadawać pytania i wpisywać komentarze.
Dlaczego warto być uczestnikiem projektu?
Dzięki uczestnictwu w projekcie mamy szansę na pogłębienie wiedzy na temat różnorodności biologicznej i jej wzajemnych związków ze zrównoważonym rozwojem, uczestniczenie w europejskim projekcie edukacyjnym, promującym prowadzenie obserwacji przyrodniczych w terenie, oraz opracowywanie i porównywanie wyników swoich obserwacji z badaniami prowadzonymi przez innych uczniów z różnych szkół w Europie.
Poza tym BEAGLE doskonali umiejętność tworzenia i korzystania z zasobów Internetu, pozwala na analizowanie wpływu działalności człowieka na środowisko naturalne oraz umożliwia dostęp do materiałów edukacyjnych, opracowanych przez międzynarodowy zespół specjalistów w dziedzinie edukacji przyrodniczej i ekologicznej: m.in. klucza do oznaczania faz fenologicznych sześciu gatunków drzew w formie folderu oraz przewodnika dla nauczycieli (zawierającego praktyczne informacje, jak logować się na stronie, jak prowadzić obserwacje, a także wprowadzenie do fenologii drzew, scenariusze zajęć i zasady bezpieczeństwa prowadzenia zajęć terenowych).
Projekt spełnia też wymagania stawiane w nowej podstawie programowej w odniesieniu do nauczania przyrody, biologii, geografii oraz informatyki.
Partnerzy projektu
Za realizację projektu BEAGLE odpowiedzialne jest konsorcjum sześciu partnerów z sześciu krajów. Składają się na nie Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym (z Polski), Centrum Edukacji Ekologicznej (z Węgier)), Centrum Badań nad Środowiskiem – Helmholtz Centre (z Niemiec),
Pracownia Dydaktyki i Metodyki Biologii i Przedmiotów Przyrodniczych na Uniwersytecie w Bergen (z Norwegii), Narodowa Agencja Środowiska (ze Słowacji) i Field Studies Council (z Wielkiej Brytanii).
Artykuł znajduje się w miesięczniku „Przegląd Komunalny”, Numer 11/2010 (230)
Obserwacje sezonowych zmian związanych z cyklem życia drzewa (obserwacje fenologiczne) pozwalają dostrzec związek pomiędzy zmianami warunków klimatycznych i pór roku a zachodzeniem naturalnych cyklicznych faz rozwoju roślin, takich jak rozwój liści, kwiatów i owoców.
